Русско-белорусский онлайн-переводчик и словарь
Вместе с русским и украинским белорусский язык составляет подгруппу восточнославянских языков. Наравне с русским является государственным языком Республики Беларусь. Согласно переписи 2009 года родным этот язык считают около 5 миллионов белорусов и 200 тысяч представителей других национальностей, то есть немного больше 53% населения страны. Еще миллион белорусов и 270 тысяч людей других национальностей называют белорусский язык вторым. К сожалению, белорусский язык выходит из бытового употребления, так как большинство носителей не используют его для общения дома. Показательно сравнение с переписью 1999 года – тогда родным белорусский называли две трети граждан республики. Недавние исследования показали, что только 6 процентов белорусов постоянно пользуются своим национальным языком, а каждый пятый этнический белорус никогда не разговаривает по-белорусски.
Фактически языком общения в Республике Беларусь является русский язык. Распространен язык, называемый «трасянкой», сочетающий русские, белорусские, украинские и польские слова с белорусскими фонетическими особенностями. Литературную форму языка еще можно услышать в кругах городской интеллигенции, хотя подавляющее большинство горожан разговаривают на русском языке.
История белорусского языка
Белорусский язык формировался под влиянием наречий нескольких древний племен (дреговичей, кривичей, радимичей, балтов). Слависты считают, что разделение русского, украинского и белорусского языков произошло приблизительно в XIV веке. К этому периоду в Великом княжестве Литовском уже существовал письменный язык, называемый в современной лингвистике старобелорусским. Статус официального языка княжества этот язык сохранял до конца XVII века. Существуют памятники письменности того времени в виде государственных статутов, завещаний, подтверждений принадлежности к шляхетству и т. п. Франциск Скорина, Симон Будный и др. переводили на старобелорусский язык святое Писание и европейскую литературу.
Во второй половине XVI века, после подписания Люблинской унии белорусский язык утратил значение государственного и был заменен польским, а с разделением Речи Посполитой – русским языком. С этого времени наблюдается угасание развития западнорусского языка, и он постепенно переходит в разряд средства общения крестьян.
Благодаря фольклору, переходящему в устной форме из поколения в поколение, белорусский язык сохранился вопреки давлению русского и польского языков. Вторая половина XIX века отмечена появлением произведений на литературном белорусском языке. Можно сказать, что белорусский язык создавался заново на основе диалектов.
До XX века белорусский язык считался наречием языка русского, наравне с говорами. В 1905 году вышло официальное разрешение на выпуск периодики на белорусском языке, но признание и распространение современный белорусский язык обрел после революции 1917 года. В 1918 году был издан учебник грамматики, написанный Брониславом Тарашкевичем, преподавателем Петербургского университета. Через несколько лет язык получил статус официального в Белорусской ССР вместе польским, русским и идиш, о чем свидетельствуют надписи на четырех языках на гербе республики. После короткого периода белорусизации в 1928 году процесс внедрения языка во все сферы жизни был приостановлен, что объяснялось борьбой с буржуазным национализмом.
Восстановился интерес государства к национальному языку только в конце 1980 годов. В годы перестройки белорусская интеллигенция создавала общества в защиту языка, и в 1990 г. началась следующая волна белорусизации. Язык стал единственным государственным, на нем должен был вестись документооборот в стране. Однако референдум 1995 г. показал, что более 83% населения хотят, чтобы государственным языком в республике был также русский язык. В современной Белоруссии большинство жителей городов используют в общении русский язык, а белорусский и «тросянка» остались в употреблении у очень пожилых людей и в сельской местности. Согласно классификации ЮНЕСКО белорусский язык отнесен к разряду уязвимых.
Интересные факты
Мы гарантируем приемлемое качество, так как тексты переводятся напрямую, без задействования буферного языка, по технологии Яндекс.Переводчика.
по-белорусски
1 по-белорусски
См. также в других словарях:
Делопроизводство по-белорусски! — Эта статья предлагается к удалению. Пояснение причин и соответствующее обсуждение вы можете найти на странице Википедия:К удалению/24 декабря 2012. Пока процесс обсужден … Википедия
Ножка куриная фаршированная по-белорусски — Кухня: Белорусская кухня Тип блюда: Вторые блюда Время приготовления (минуты): 5 Продукты: На 4 порции. Куриные ножки 4 шт. хлеб белый 4 ломтика, молоко 4 ст. л. печенка куриная 50 г. лук репчатый 1 головка, масло сливочное 3 ст. л. сметана 4ч. л … Энциклопедия кулинарных рецептов
Щи из телятины по-белорусски — Тип блюда: Категория: Время приготовления (минуты): 10 Рецепт приготовления … Энциклопедия кулинарных рецептов
Холодник по-белорусски — Тип блюда: Категория: Время приготовления (минуты): 5 Рецепт приготовления: В текущей категории (Супы): | | … Энциклопедия кулинарных рецептов
по-белорусски — по белорусски … Орфографический словарь-справочник
Салат витаминный по-белорусски — Тип блюда: Категория: Рецепт приготовления: В текущей категории (Сладости): | | | | | | | | | | | | | | … Энциклопедия кулинарных рецептов
Бефстроганов с шампиньонами по-белорусски — Тип блюда: Категория: Время приготовления (минуты): 3 Продукты: Рецепт приготовления: В текущей категории (СВЧ печь): | | | … Энциклопедия кулинарных рецептов
Рыба отварная по белорусски — Национальный набор для этого блюда линь, ерш, щука и красноперка, которых берут приблизительно поровну. Рыбу очистить, нарезать на крупные куски, залить небольшим количеством воды, чтобы только покрыть рыбу, засыпать укропом,… … Большая энциклопедия кулинарного искусства
Мучные блюда по белорусски — Среди мучных блюд, пожалуй, надо выделить солодуху, клецки и, конечно, драчены. Драчена мучное блюдо белорусской кухни, распространенное также среди русского населения северо западных областей России … Большая энциклопедия кулинарного искусства
По-белорусски — нареч. качеств. обстоят. 1. Так, как характерно для белорусов или для Белоруссии. 2. На белорусском языке. Толковый словарь Ефремовой. Т. Ф. Ефремова. 2000 … Современный толковый словарь русского языка Ефремовой
Беларуская граматыка
Прывітанне, сябры! На гэтым сайце вы пазнаёміцеся с правіламі сучасная беларускай мовы. Поспехаў у навучанні!
Правілы напісання літар Й, І, Ы
Аснову правапісу літар й, і, ы у сучаснай беларускай літаратурнай мове складаюць:
Правіла 1. Літара Й
1. Літара й пішацца ў адпаведнасці з вымаўленнем (фанетычны прынцып) для перадачы гука [j]:
2. Перад галоснымі літара й пішацца толькі ў складанаскарочаных словах, першая частка якіх заканчваецца на й, а другая пачынаецца з галоснай (марфалагічны прынцып): райінспекцыя (райнная інспекцыя).
4. Літара й пішацца замест каранёвага пачатковага ненаціскнога і пасля прыставак на галосную (фанетычны прынцып) у словах з каранямі:
5. Літара й у сучаснай беларускай мове не пішацца ў пачатку славянскіх і неславянскіх слоў, а таксама перад галоснымі: яна ішла, ёгурт, Емен, Нью-Ёрк, феерверк, секвоя.
ЗАЎВАГА! Напісанне й у пачатку слова дапускаецца ў вершаваных тэкстах дзеля захавання рытму твора: Як быццам дождж не йшоў, і не цвіла вясёлка, // І ліпеньскі прыпар паўдня не варажыў // На самых маладых, зіркастых самых зёлках, // Што выйшлі пастаяць ля жыта на мяжы ( У. Марук).
Правіла 2. Літара І
1. У адпаведнасці з марфалагічным прынцыпам пачатковы каранёвы [і] захоўваецца:
2. Пачатковы каранёвы і не пішацца ў сярэдзіне слова пасля галосных, калі з’яўляецца прыстаўным: іржа→заржавець, імгла→замглёны, вокамгненны.
Правіла 3. Літара Ы
Каранёвы гук [і] чаргуецца з [ы] і на пісьме перадаецца літарай ы (фанетычны прынцып) пасля:
Беларуская граматыка
Прывітанне, сябры! На гэтым сайце вы пазнаёміцеся с правіламі сучасная беларускай мовы. Поспехаў у навучанні!
Літары А, О, Э, Ы у словах, простых па структуры
Аканнем называецца фанетычны працэс, у выніку якога галосныя гукі [о], [э] пасля цвёрдых зычных, трапіўшы ў ненаціскное становішча, чаргуюцца з [а]. Гэта надзвычай важная асаблівасць беларускай мовы адлюстроўваецца і на пісьме: цэгла — цагляны, кол — калы, шэрсць — шарсцяны, дрэмле — драмлю.
Правіла 1
Ненаціскны гук [о] вымаўляецца ў беларускай мове ва ўсіх словах незалежна ад іх паходжання як гук [а] і перадаецца на пісьме літарай а (фанетычны прынцып):
Правіла 2
Ненаціскны гук [э] вымаўляецца ў беларускай мове як гук [а] і перадаецца на пісьме літарай а (фанетычны прынцып):
Правіла 3
Літара а захоўваецца і ў вытворных словах: бухглатарскі, камп’ютарны, лідарства, спрынтарскі, тэндарны, чартарны.
Правіла 4
Ненаціскныя гукі [о], [э] перадаюцца літарамі о, э у колькасна абмежаванай групе слоў (традыцыйныя напісанні).
Правіла 5
У адпаведнасці з традыцыяй літара э пішацца ў неславянскай лексіцы для абазначэння ненаціскнога гука [э]:
Правіла 6
У невялікай групе слоў славянскага паходжання замест націскных спалучэнняў ро, ло не пад націскам пішуцца склыды ры, лы (традыцыйныя напісанні): кроў — крыві — крывавы, дровы — дрывасек — дрывотня, крошка — накрышыць, бровы — брыво, гром — грымоты — грымець, брод — брысці, скрогат — скрыгытаць, свякроў — свекрыві, блохі — блыха, глотка — глытаць. Напісанне і вымаўленне гэтых слоў трэба запомніць.
Правіла 7
У нешматлікай групе слоў неславянскага і славянскага пахлджання пад уплывам вымаўлення замест этымілагічнага [э] замацаваўся гук [ы], які перадаецца напісьме літарай ы (традыцыйныя напісанні): арышт — арыштант, брызент — брызентавы, дрызіна, зарыва, інжынер, канцылярыя, марыва, почырк, рызіна, рысора, трывога, хрыбет, хрысціць, цырымонія — цырыманіял, горыч, дрымота, чырвоны, шыя. Напісанне гэтых слоў неабходна запомніць.
ЦЯЖКАСЦІ ПРЫМЯНЕННЯ ПРАВІЛАЎ. Прымяняць асобныя правілы перадачы акання на пісьме няпроста. Для выканання іх неабходна:
Колькі гадоў беларускай мове? Факты і міфы
Як шмат пытанняў выклікае спалучэнне слоў «беларуская мова»… А колькі ж гадоў гэтай мове? Можа, яе прыдумалі пісьменнікі пачатку ХХ стагоддзя? А ці самастойная гэтая мова? Адкуль яна з’явілася і хто на ёй размаўляў? Ці захаваліся старажытныя тэксты на гэтай мове. Даём слова вядучаму навуковаму супрацоўніку Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі, кандыдату філалагічных навук Ірыне Будзько.
Пра што пойдзе гаворка:
Колькі гадоў беларускай мове?
Беларускай мове столькі ж гадоў, колькі любой са славянскіх моў: рускай, украінскай, польскай і г. д. Падмуркам для стварэння і развіцця славянскіх моў паслужылі дыялекты асобных славянскіх плямёнаў, якія два тысячагоддзі таму пачалі рассяляцца па велізарных тэрыторыях Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, дзе да нядаўняга часу яшчэ панаваў ледавік.
Ужо ў самым пачатку нашай эры славян пачынаюць згадваць у старажытных рымскіх, гоцкіх, арабскіх, візантыйскіх тэкстах, называючы іх венедамі, антамі, склавенамі, славенамі. Больш падрабязна пра славян мы чытаем у знакамітай «Аповесці мінулых гадоў», дзе Нестар-летапісец пералічае наступныя плямёны: паляне, драўляне (або дзераўляне), севяране, дрыгавічы, радзімічы, крывічы, славене, вяцічы, бужане, углічы, ціверцы, харваты.
У аснову беларускай мовы ляглі дыялекты трох славянскіх плямёнаў. Гэта дрыгавічы (жылі за Прыпяццю аж да Заходняй Дзвіны і ў межах верхняга цячэння Нёмана), крывічы (жылі ўздоўж сярэдняга цячэння Заходняй Дзвіны, на рацэ Палата) і радзімічы (жылі ў басейне Сожа). У прынцыпе, сённяшняя групоўка беларускіх гаворак фактычна адлюстроўвае колішняе рассяленне згаданых плямёнаў на нашай тэрыторыі.
Паколькі славяне прыйшлі ў Цэнтральную і Усходнюю Еўропу ў выніку вялікай міграцыйнай хвалі, так званага Вялікага перасялення народаў, яны кантактавалі і з іншымі плямёнамі, якія таксама засялялі гэтыя тэрыторыі. Так, беларускі этнас фарміраваўся пад моцным уплывам балтаў. Гэты ўплыў адбіўся на элементах традыцыйнай культуры беларусаў, пакінуў след у назвах нашых населеных пунктаў, рэк, азёр і іншых геаграфічных аб’ектаў, адлюстраваўся на знешнасці і ментальнасці. Шмат дзе ў беларускіх вёсках, асабліва на поўначы краіны, і сёння можна пачуць словы, ад якіх вее даўніной:
бонда ‘бохан хлеба’ (па-літоўску bonda), гярдэкаць і гівягаць ‘незразумела, невыразна гаварыць’ (па-літоўску girdeti ‘чуць’ і gyvas ‘здароў’ адпаведна), дырван, дзірван ‘аблога, неапрацаваны ўчастак зямлі’ (па-літоўску dirvanas), крушня ‘груда камянёў’ (па-літоўску krūsnis), кумпяк ‘шынка’ (па-літоўску kumpis), парсюк ‘парася’ (па-літоўску paršiukas), раўгеня ‘посная страва, якая гатавалася з аўсянай мукі’ (па-літоўску raugene), руплівы ‘працавіты, старанны’ (па-літоўску rūpnus, rūpus, rūpestingas), рэзгіны ‘прылада для пераноскі сена’ (па-літоўску rezgines), свіран ‘склад, сховішча’ (па-літоўску svirnas) і інш.
Асабліва моцна след прысутнасці балтаў на тэрыторыі сучаснай Беларусі праявіўся ў назвах рэк і азёр: Друя, Друйка, Дрысвяты, Яса, Нарач, Лучоса і іншыя водныя аб’екты захавалі яшчэ даславянскія найменні. Кажуць, што ўзаемадачыненні балтаў і славян — гэта адзін з нешматлікіх выпадкаў у гісторыі цывілізацый, калі розныя плямёны змаглі дастаткова мірна суіснаваць, узбагачаючы адно аднаго культурнымі здабыткамі, мовай і пазбягаючы ваенных канфліктаў. Ёсць думка, што нават знакамітая рыса беларускай мовы — аканне — гэта вынік шматвяковых кантактаў з балтамі.
Як да нас прыйшла пісьменнасць?
Сёння словы кірыліца, кірылічны алфавіт мы ўспрымаем настолькі натуральна, што часта не задумваемся, чаму менавіта так мы называем азбуку, якой карыстаемся, і нават раскладку на клавіятуры камп’ютара.
А пачыналася ўсё вось як… У ІХ стагоддзі ў Цэнтральнай Еўропе ўтварылася Мараўскае княства, даволі моцнае і вялікае па тых часах. На чале княства стаяў князь Растыслаў, які вырашыў, што хрысціянства можа стаць той рэлігіяй, якая аб’яднае плямёны ў новай дзяржаве. Князь звярнуўся да візантыйскага імператара Міхаіла ІІІ, каб той прыслаў яму настаўнікаў новай веры, якія б маглі гаварыць па-славянску. Такім чынам, у Маравію накіраваліся два браты — Канстанцін, знакаміты філосаф, паліглот, перакладчык (потым, прыняўшы манаскі сан, ён атрымаў імя Кірыл), і Мяфодзій.
Родам яны былі з грэчаскага горада Салонікі, насельніцтва якога складалася з грэкаў і славян. Ёсць думка, што маці братоў была славянкай. Як бы там ні было, славянскі дыялект яны ведалі вельмі добра. За кароткі час з грэчаскай мовы былі перакладзены ўсе неабходныя для службы ў царкве тэксты. Самыя старажытныя рукапісы, якія дайшлі да нас, датуюцца Х—ХІ стагоддзямі. Напісаны яны дзвюма азбукамі: кірыліцай і глаголіцай. Ёсць думка, што Кірыл і Мяфодзій стварылі менавіта глаголіцу, а кірыліца ўзнікла пазней як вынік адаптацыі грэчаскага алфавіта пад славянскае маўленне. Пра гэтыя падзеі мы даведваемся з некалькіх старажытных рукапісаў, у першую чаргу са сказання «О письменехъ» Чарнарызца Храбра, які жыў у Х стагоддзі.
За дастаткова кароткі час рукапісы свяшчэнных тэкстаў распаўсюдзіліся па славянскай тэрыторыі, найперш сярод усходніх славян. Ужо з ХІ стагоддзя мы маем кнігі, перапісаныя ў Кіеве і Ноўгарадзе, з ХІІ стагоддзя — у Полацку. У таго ж Чарнарызца Храбра мы чытаем, што і да прыняцця хрысціянства славяне мелі пісьменнасць: «Прhже оубо словhне не имhхъ книгъ но чрътами и рhзами и чътhх». Цяжка сказаць, якога кшталту было гэтае пісьмо чрътами и рhзами. Магчыма, яно нагадвала клінапіс або руны.
Ад Полацка пачаўся свет…
Пісьменства стала ўмацоўвацца і распаўсюджвацца ў першую чаргу ў сталіцах славянскіх княстваў. Для Беларусі знакавую ролю ў гэтых адносінах адыграла Полацкае княства. Нездарма мы кажам, што ад Полацка пачаўся свет. Самыя старажытныя тэксты, якія ўзніклі на Полаччыне, — дагаворныя граматы полацкіх князёў з Рыгай і гоцкім берагам, Полацкае Евангелле канца ХІІ стагоддзя, надпісы на Рагвалодавых камянях, графіці Спаса-Еўфрасіньеўскай царквы ў Полацку, надпіс на крыжы Еўфрасінні Полацкай, некалькі берасцяных грамат.
Ужо ў некаторых з гэтых тэкстаў мы бачым праявы беларускага вымаўлення: аканне, пераход в, л у ў, цоканне (старажытныя палачане, як і ўсе крывічы, не адрознівалі гукі ц і ч і вымаўлялі іх як ц; і сёння яшчэ на поўначы Беларусі можна пачуць вадзіцка, крыніцка замест вадзічка, крынічка), зацвярдзелы гук р.
Пры ўтварэнні Вялікага Княства Літоўскага цэнтрам пісьменнасці і кніжнасці стаў Навагрудак. Пісьмовая традыцыя, якая паўстала ў Старажытнай Русі і развілася на Полаччыне, атрымала новы імпульс.
З утварэннем дзяржавы адразу паўстае пытанне аб дзяржаўнай мове. Калі мы гаворым пра Вялікае Княства Літоўскае, то дзяржаўнай мовай (часта яе называюць афіцыйнай) там была старабеларуская. Праўда, такім тэрмінам у тыя часы ніхто не карыстаўся. Гэтую мову ў старажытных тэкстах называлі рускай (або руськай), яе юрыдычны статус быў замацаваны ў Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 года: «А писаръ земскій по руску маеть літэрамі і словы рускімі все лісты і позвы пісаті, а не іншым языкомъ і словы…» Гаворка ідзе пра тое, што ўсе службовыя паперы павінны пісацца на рускай (старабеларускай) мове.
На гэтай мове напісаны шматлікія тамы справавых дакументаў, тэксты дамоў з іншымі краінамі свету, створана арыгінальная літаратура, у тым ліку жыціі, летапісы, хронікі і нават гараскопы. На старабеларускую мову перакладзены вядомыя тагачасныя раманы і аповесці, якімі зачытвалася ўся Еўропа (напрыклад, гісторыя аб Трыстане і Ізольдзе, аб Троі, аб Аляксандры Македонскім). Існуе, як вядома, і пераклад Бібліі.
Канешне, сучаснаму чалавеку вельмі цяжка чытаць такія тэксты, але нельга сказаць, што гэта зусім немагчыма. Яны ўтрымліваюць шмат слоў, знаёмых сёння кожнаму беларусу: гаспадар, ведаць, чын, шлюб, зайздрасць, захад, усход, пачатак, звыкласць і інш. Акрамя таго, у тэкстах мы сустрэнем і важныя для нас рысы беларускага маўлення: аканне і яканне (в апустевшеи земли, красата, ягипцянін, вясло), цвёрдасць гукаў ж, ш, ч, ц і р (жонка, шыпшына, чолом, Свислочы, старцы, крэщение, декабра), прыстаўныя гукі в, г (вока, восень, гарбузъ, геретикъ), пераход гукаў в, л у ў (у чужой земли, Ягайло переступивъ тыи правды).
Што такое руская мова беларусаў?
Мала ў гісторыі славянскіх моў існуе такіх заблытаных пытанняў, як назва дзяржаўнай мовы Вялікага Княства Літоўскага. Гэтую праблему спрабуюць вырашыць ужо два стагоддзі, у дыскусіі ўдзельнічалі і працягваюць прымаць удзел навукоўцы практычна ўсіх славянскіх краін, кожны раз узнікаюць усё новыя тэрміны (сёння іх налічваецца больш за 40), і да канчатковага рашэння яшчэ вельмі далёка.
Перш за ўсё трэба пачаць з саманазвы, гэта значыць з таго, як самі грамадзяне Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай называлі сваю мову. Дарэчы, гэтых саманазваў не так шмат: руска (руська) мова, рускій (руській) язык, часам да іх дадаваўся прыметнік просты (простая) у значэнні ‘зразумелы’. Так называлі мову сваіх твораў Францыск Скарына, Сымон Будны, Васіль Цяпінскі, Лаўрэнцій Зізаній, так названа дзяржаўная мова Вялікага Княства Літоўскага ў Статутах 1566 і 1588 гадоў.
Часта да саманазвы дадаваўся прыметнік літоўскі, і мову называлі літоўскай або літоўска-рускай. Адам Міцкевіч, які разам са сваімі сябрамі вельмі цікавіўся гісторыяй Вялікага Княства Літоўскага, падчас лекцый у Парыжскім універсітэце так казаў пра беларускую мову: «На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гаворыць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзнікла даўно і выдатна распрацавана».
Сярод іншых назваў гэтай мовы (дакладней, тэрмінаў, якія ўвялі ва ўжытак даследчыкі апошніх двух стагоддзяў) можна адзначыць наступныя: польско-русский язык, письменный язык литовской Руси, литературно-письменный язык ВКЛ, старинное западнорусское наречие, западнорусский язык, литературный южно-русский язык, украïнська літературна мова, староукраинский язык, адпаведна старабеларуская мова, украинско-белорусский язык, славено-польский язык, польсько-слов’яно-руська мова, język polsko—białoruski, славяно-украинско-белорусский язык і інш. Няцяжка заўважыць, што ва ўсіх гэтых назвах прасочваюцца дзве тэндэнцыі: па-першае, усе яны падкрэсліваюць «змешаны» характар той мовы, па-другое, кожная назва адлюстроўвае этнічныя прыхільнасці яе аўтара. Іншымі словамі, кожны даследчык ахоўвае сферу сваіх інтарэсаў.
Падагульняючы сказанае вышэй, адзначым, што беларуская мова развівалася шмат стагоддзяў. У яе гісторыі былі перыяды вялікага росквіту і заняпаду, не адразу яна стала называцца беларускай, не адразу заняла моцныя пазіцыі на лінгвістычнай карце Еўропы, але на сёння гэта развітая самастойная славянская мова, з багатай пісьмовай традыцыяй, з адметным слоўнікавым складам, з вельмі характэрнымі фанетычнымі і марфалагічнымі рысамі.